Pedagogika zabawy nie jest odrębną dziedziną naukową, lecz metodyką działań pedagogicznych mających na celu sprzyjanie twórczemu rozwojowi dzieci. Jest ona oparta na założeniach psychologii humanistycznej. Nurt ten zakłada, że człowiek ze swej natury jest zdolny do wzrostu i rozwoju oraz posiada wrodzoną zdolność uczenia się, która w dzieciństwie jest związana z ciekawością świata, radością odkrywania rzeczywistości poprzez zabawę. Zabawa oznacza przyjemność, śmiech, radość. Zadania i gry w formie zabawy sprawiają, że nauka kojarzy się dziecku z czymś przyjemnym.
Podstawowymi zasadami pedagogiki zabawy są:
- Dobrowolność uczestnictwa (przeciwdziałanie przymusowi – dziecko samo decyduje, czy chce wziąć udział w zabawie, zaś wychowawca zachęca je do zabawy; sprzyja to rozwojowi samodzielności, odkrywania w sobie autentyczności zachowań i preferencji dziecka).
- Uwzględnianie wszystkich poziomów komunikowania się (zarówno poznawczo-rzeczowego, jak i emocjonalnego. Poziom rzeczowy dotyczy obiektywnych i prawdziwych informacji przekazywanych miedzy ludźmi zaś emocjonalny dotyczy wyrażania, przeżywania i akceptowania uczuć własnych i innych).
- Uznawanie pozytywnych przeżyć za wartość i unikanie rywalizacji (wskazywanie na rolę pozytywnych uczuć w refleksji, rozwiązywaniu problemów, ocenie argumentów oraz budowaniu więzi grupowej; pozytywne uczucia wpływają na tworzenie się relacji współpracy i wzajemnego wsparcia; unikanie rywalizacji ma na celu unikanie sytuacji przypadkowych zwycięstw, zawiści i kształtowania się postawy egoistycznej).
- Posługiwanie się różnymi środkami wyrazu(oddziaływanie na różne zmysły poprzez ruch, dotyk, dźwięk, gesty, rysowanie, malowanie, lepienie, ogrywanie ról, pantomimę; nauka komunikacji poprzez wykorzystywanie różnych środków wyrazu; rozwój kreatywności, pobudzanie wyobraźni, odkrywania twórczych rozwiązań).
Rodzaje zabaw stosowane w pedagogice zabawy:
- Metody ułatwiające dzieciom poznanie się, wejście w grupę, poznanie otoczenia, imion pozostałych członków grupy i ich podstawowych cech.
- Metody rozluźniające, odprężające, relaksujące, które za pomocą ruchu, tańca, ćwiczeń, gestów likwidują napięcie fizyczne i psychiczne.
- Metody twórczego opracowania tematu, ułatwiające wprowadzenie nowego tematu, pozwalające na poznanie doświadczeń, uczuć, pragnień, potrzeb i oczekiwań poszczególnych dzieci w grupie.
- Metody wymiany myśli, wykorzystujące dyskusję do wykorzystania doświadczeń i wiedzy uczestników grupy, do poznania różnych punktów widzenia danego problemu oraz rozwoju idei tolerancji.
- Zabawy mające na celu kształtowanie samooceny oraz stworzenie własnej hierarchii wartości przy jednoczesnym przyglądaniu się własnym spontanicznym zachowaniom.
- Metody dramowe opierające się na podziale ról w grze i stanowiące wstęp do omówienia szerszego problemu.
- Metody ułatwiające przekazywanie informacji zwrotnej, wskazujące na indywidualne odczucia i reakcje dzieci w grupie i szczególnie wykorzystywane podczas podsumowania i zakończenia zajęć.
- Zabawy integracyjne mające na celu wytworzenie więzi między uczestnikami podczas wspólnych ćwiczeń i unikające niezdrowej rywalizacji oraz podziału na biernych i aktywnych (uczestników i obserwatorów zabawy).
Efekty stosowania powyższych metod:
- Pełna integracja grupy.
- Rozwój pozytywnej samooceny bez lęku przed odrzuceniem i ośmieszeniem.
- Rozwój postawy altruistycznej i nastawienie na współpracę zamiast rywalizacji.
- Rozwój kreatywności i komunikatywności.
- Harmonijny rozwój wszystkich zmysłów.
- Rozwój społeczny w oparciu o ideę tolerancji i akceptacji siebie i innych.
- Nauka rozwiązywania problemów, wyrażania uczuć i radzenia sobie z nagromadzonymi emocjami.
- Rozwój spontaniczności.
